توسط : تروما روحی یا “صدمه روحی” به وضعیتی اشاره دارد که در آن فرد تجربه‌ای ناگوار، ترسناک یا استرس‌آور را تجربه کرده است که ممکن است تاثیرات نامطلوب و ماندگاری بر روحیه و عملکرد او داشته باشد. این تجربه ممکن است از طریق وقایع مختلفی مانند مانند تصادفات، حملات تروریستی، خشونت‌های خانگی، تجربه جنگ، طوفان‌ها، زلزله‌ها و موارد مشابه ایجاد شود.
علایم تروما روحی می‌تواند شامل اضطراب شدید، وحشت، ترس، کم‌توانی در کنترل احساسات، اختلالات خواب، تغییرات در رفتارهای روزانه، افزایش تحریک و واکنش‌های فزاینده به محیط باشد. در برخی موارد، افراد ممکن است تجربه‌های فلش‌بک (فلش‌های خاطرات ناگوار) داشته باشند که در ذهنشان بازتولید می‌شوند و باعث افزایش تنش و اضطراب می‌شوند. تروما روحی می‌تواند به صورت اختلال استرس پس از ضربه (PTSD) شناخته شود، که یک اختلال روانی است که پس از تجربه یک وقوع ترسناک یا خطرناک ایجاد می‌شود و ممکن است بر سطح عملکرد و کیفیت زندگی افراد تأثیرگذار باشد.
درمان تروما روحی ممکن است شامل مشاوره روانشناختی، درمان دارویی و ترکیبی از این دو باشد. هدف اصلی درمان، کاهش علائم، بهبود کیفیت زندگی و به حداقل رساندن تأثیرات منفی تروما بر روحیه و عملکرد افراد است. شما با مراجعه به مجله سلامت سهدا می‌توانید با مواردی از قبیل انواع تروما، 5 روش درمانی تروما و… آشنا شوید.
تعریف تروما روحی در پزشکی
تروما روحی یا اختلال استرس پس از ضربه (PTSD) یکی از اختلالات روان‌پزشکی است که ناشی از تجربه وقایع ترسناک، تروریستی، خطرناک یا ناگوار می‌شود. این وقایع ممکن است شامل تجربه جنگ، تصادفات رانندگی، تجربه خشونت‌های جنسی یا فیزیکی، حوادث طبیعی مانند زلزله‌ها یا طوفان‌ها، حوادث حمل‌ونقل، تجربه شاهدانه‌ای از جرم و خشونت، و بسیاری دیگر از وقایع مشابه باشند.
علائم PTSD ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- فلش‌بک: تجربه مجدد فراوان و واقعیت‌پذیری زنگ‌های خاص از وقایع ترسناک.
- احساسات ناگهانی: عصبی‌شدن، ترس، اضطراب یا غم ناگهانی بدون دلیل ظاهر.
- اجتناب از محیط: افراد مبتلا به PTSD ممکن است از موقعیت‌ها، مکان‌ها یا فعالیت‌هایی که به یادآوری وقایع ترسناک مرتبط هستند، اجتناب کنند.
- افزایش حالت هشیاری: تحت تأثیر وقایع ترسناک، افراد ممکن است واکنش‌های زیادی از قبیل خفقان، تپش قلب، تنفس سریع و افزایش توجه داشته باشند.
- کاهش احساس امان: افراد ممکن است احساس نداشتن امان و ایمنی در محیط خود را تجربه کنند.
- افکار و احساسات منفی: افکار مرتبط با گناهان یا عدم ارزشیابی خود، احساس خشم یا سرزنش، احساس خودکشی و… نیز ممکن است ظاهر شود.
انواع تروما روحی
تروما روحی می‌تواند در انواع مختلفی و به دلایل گوناگونی ایجاد شود. در زیر، به برخی از انواع رایج تروما روحی اشاره می‌کنیم.
ترومای ناشی از جنگ
ترومای ناشی از جنگ یکی از انواع رایج تروما روحی است که افرادی که در مناطق جنگی خدمت می‌کنند یا شاهد وقایع ترسناک جنگ هستند، ممکن است با آن مواجه شوند. این تروما معمولاً با نام اختلال استرس پس از ضربه (PTSD) شناخته می‌شود و می‌تواند تأثیرات جدی بر روی روانیه و کیفیت زندگی افراد داشته باشد.
ترومای ناشی از جنگ ممکن است به دلیل تجربه‌های مختلف ایجاد شود، از جمله:
- تجربه مستقیم نبردها و جنگ: افرادی که در میدان جنگ به عنوان سربازان، خدمتکاران پزشکی یا افراد مرتبط با نیروهای نظامی فعالیت دارند، ممکن است با تجربه مستقیم نبردها و خطرات جنگ مواجه شوند که می‌تواند منجر به تروما شود.
- شاهدانه‌های ترسناک: افرادی که شاهد وقایع تروریستی، حملات تروریستی، حملات به پایگاه‌های نظامی یا دیگر اعمال خشونت در مناطق جنگی بوده‌اند، ممکن است تجربه شاهدانه‌های ترسناکی داشته باشند که تأثیرات منفی بر روانی آن‌ها دارد.
- از دست دادن همرزمان و دوستان: تجربه از دست دادن همرزمان و دوستان در جنگ می‌تواند منجر به تروما روحی شود، زیرا این تجربه‌ها به همراه احساسات غم و از دست دادن در موقعیت‌های ترسناک همراه است.
- تجربه زندگی در شرایط خطرناک و ناامن: زندگی در مناطق جنگی به همراه تهدیدات مستمر و شرایط ناامن، می‌تواند باعث ترس، اضطراب و استرس شدید در افراد شود.
- بی‌رویه‌گری و انسانیت‌ناپذیری‌ها: تجربه از بی‌رویه‌گری‌ها، انسانیت‌ناپذیری‌ها و خشونت‌های جنگی ممکن است تاثیرات روانی عمیقی داشته باشد و به تروما منجر شود.
- جراحات جسمی و روانی: افرادی که در جنگ جراحات جسمی یا روانی دیده‌اند، ممکن است با عوارض روانی طولانی‌مدت مواجه شوند.
برخی از علائم تروما روحی در افرادی که با ترومای ناشی از جنگ مواجه هستند، شامل فلش‌بک (تجربه‌های مجدد و واقعیت‌پذیری ترسناک‌ها)، اضطراب، اختلالات خواب، تحریک‌پذیری زیاد، اجتناب از محیط‌های مرتبط با جنگ، و تغییرات در رفتار و روانشناختی می‌شود.
ترومای ناشی از تروریسم
ترومای ناشی از تروریسم به دنبال تجربه‌های ترسناک و خطرناک از وقوع حملات تروریستی و اعمال خشونت‌آمیز از سوی گروه‌ها یا افراد تروریستی به شخص یا جامعه می‌باشد. این تجربه‌ها می‌تواند به طور مستقیم در جاهایی که حملات اتفاق می‌افتد رخ دهد یا شاهدانه‌ها، اختلالات در کشور یا حتی در سرتاسر جهان می‌توانند تأثیر داشته باشند.
عواملی که ترومای ناشی از تروریسم ایجاد می‌کنند، عبارتند از:
- شاهدانه‌های ترسناک: افرادی که شاهد حملات تروریستی می‌شوند یا شاهد تخریب و خسارت ایجاد شده توسط این حملات می‌باشند، ممکن است با تجربه‌های ترسناک و وحشتناکی مواجه شوند.
- از دست دادن عزیزان و دوستان: جان باختن عزیزان یا دوستان به دلیل حملات تروریستی می‌تواند به عواطف غم و اندوه عمیقی منجر شود.
- فشار روانی و اضطراب: ترس از حملات تروریستی آینده، اشتباه انداختن و ترس از تهدیدهای محتمل می‌تواند منجر به اضطراب و استرس شدید در افراد شود.
- تغییر در روابط اجتماعی: حملات تروریستی می‌توانند باعث تغییر در تعاملات اجتماعی و روابط فردی شوند. افراد ممکن است از جمعیت خود دوری کنند و از محل‌های عمومی اجتناب کنند.
- تغییر در رفتار و روانشناختی: افراد ممکن است تغییراتی در روانشناختی و رفتاری خود تجربه کنند، مانند افزایش تحریک، اختلالات خواب، مشکلات تمرکز و توجه، افزایش میزان خشونت و …
برخی از افراد ممکن است علائم PTSD (اختلال استرس پس از ضربه) تجربه کنند که شامل فلش‌بک‌های ترسناک، افزایش تحریک، اجتناب از محل‌ها یا تجربیات مرتبط با تروریسم و … است.
ترومای ناشی از تصادفات و طوفان‌ها
ترومای ناشی از تصادفات و طوفان‌ها به دلیل تجربه‌های ترسناک و ناگوار از وقایعی مانند تصادفات شدید و حوادث طبیعی مثل طوفان‌ها ایجاد می‌شود. این نوع تروما می‌تواند تأثیرات طولانی‌مدت و عمیقی بر روحیه و رفتار افراد داشته باشد.
برخی از عواملی که ترومای ناشی از تصادفات و طوفان‌ها ایجاد می‌کنند، عبارتند از:
- تجربه‌های ترسناک مستقیم: افرادی که در تصادفات شدید و طوفان‌ها حضور داشته‌اند و تجربه مستقیم وقایع ترسناک را داشته‌اند، ممکن است با تروما و وحشت روبرو شوند.
- از دست دادن عزیزان و دوستان: از دست دادن عزیزان یا دوستان به دلیل تصادفات یا طوفان‌ها می‌تواند احساسات غم و اندوه عمیقی را در افراد ایجاد کند.
- زندگی در شرایط ناامن: پس از تصادفات شدید و طوفان‌ها، محیط زندگی افراد ممکن است ناامن و خطرناک شود، که می‌تواند به افزایش اضطراب و استرس منجر شود.
- از دست دادن خانه و مال: افراد ممکن است در تصادفات شدید و طوفان‌ها خانه و مال خود را از دست بدهند، که این موضوع می‌تواند به افزایش نگرانی و ترس از آینده منجر شود.
- تجربه تخریب و خسارت محیطی: شاهد شدن تخریب و خسارت اطراف به دلیل تصادفات یا طوفان‌ها ممکن است باعث تغییرات در تصویری که افراد از محیط دارند، و به ترس و نگرانی منجر شود.
علائم ترومای ناشی از تصادفات و طوفان‌ها ممکن است شامل فلش‌بک‌های ترسناک، اضطراب، اختلالات خواب، اجتناب از محل‌ها و تجربیات مرتبط با وقایع ترسناک، افزایش تحریک و تغییرات در رفتار و روانشناختی باشد.
ترومای ناشی از خشونت جنسی و خانوادگی
ترومای ناشی از خشونت جنسی و خانوادگی به دنبال تجربه‌های ناگوار و خشونت‌آمیز از سوی افراد خانواده یا دیگر افراد به فرد می‌باشد. این نوع تروما می‌تواند عمیق‌ترین اثرات بر روحیه و رفتار افراد داشته باشد و به طور جدی به کیفیت زندگی آن‌ها آسیب بزند.
بعضی از عواملی که ترومای ناشی از خشونت جنسی و خانوادگی ایجاد می‌کنند، عبارتند از:
- تجربه‌های خشونت جنسی: افرادی که از جرم‌های خشونت جنسی هدف می‌شوند، ممکن است با ترومای ناشی از این تجربه‌ها مواجه شوند که می‌تواند به تخریب اعتماد به نفس، ترس از ارتکاب‌کننده، اضطراب و افزایش خطر اختلالات روانی منجر شود.
- خشونت خانوادگی: تجربه خشونت فیزیکی یا عاطفی از سوی اعضای خانواده یا افراد نزدیک می‌تواند تروما روحی ایجاد کند که ممکن است باعث عدم امنیت در محیط خانه و افزایش اضطراب شود.
- آسیب به روابط اجتماعی: ترومای ناشی از خشونت جنسی و خانوادگی می‌تواند باعث آسیب به روابط اجتماعی فردی شود، زیرا افراد ممکن است از جمعیت خود دوری کنند و به اختلال در تعاملات اجتماعی برخوردار شوند.
- عواقب روانی: ترومای ناشی از خشونت می‌تواند منجر به عواقب روانی مثل افزایش اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب، خودکشی و افزایش خطر انواع اختلالات روانی شود.
علائم ترومای ناشی از خشونت جنسی و خانوادگی ممکن است شامل فلش‌بک‌های ترسناک، اضطراب، خواب نامنظم، اختلالات در روابط، اضطراب اجتماعی و افزایش تحریک باشد.
ترومای ناشی از حوادث مهنی
ترومای ناشی از حوادث مهنی به دنبال تجربه‌های ناگوار و خطرناک در محیط کار ایجاد می‌شود. افرادی که در شغل‌های خطرناک و پرخطر مشغول به کار هستند، ممکن است با وقوع حوادث مهنی مانند تصادفات کاری، آسیب‌های جسمی، خطرات شیمیایی، حوادث حریق و انفجار، و سایر حوادث مشابه مواجه شوند. این تروما می‌تواند عواقب جدی بر روحیه و رفتار افراد داشته باشد.
بعضی از عواملی که ترومای ناشی از حوادث مهنی ایجاد می‌کنند، عبارتند از:
- آسیب‌های جسمی و فیزیکی: افرادی که در حوادث مهنی آسیب‌های جسمی می‌بینند، ممکن است با تروما و نگرانی‌هایی مانند ترس از تکرار وقوع حادثه، ترس از آسیب به خود و دیگران، و ترس از عدم توانایی در ادامه کار مواجه شوند.
- شاهدانه‌های ترسناک: شاهدانه‌های ترسناکی که در محیط کار اتفاق می‌افتد، می‌تواند منجر به تروما روحی شود. مثلاً شاهدانه‌های حوادث فوق‌العاده ناگوار مثل حوادث حریق و انفجارها.
- افزایش تحریک و استرس: افراد ممکن است پس از تجربه حوادث مهنی تحت تأثیر افزایش تحریک و استرس قرار بگیرند که می‌تواند تاثیر منفی بر روی عملکرد کاری و روابط اجتماعی آن‌ها داشته باشد.
- از دست دادن همکاران یا دوستان: از دست دادن همکاران یا دوستان به دلیل حوادث مهنی می‌تواند به احساسات غم و اندوه منجر شود و ترومای روحی را تشدید کند.
- افزایش اضطراب شغلی: حوادث مهنی ممکن است باعث افزایش اضطراب و نگرانی درباره ایمنی و روند کاری شود.
علائم ترومای ناشی از حوادث مهنی ممکن است شامل فلش‌بک‌های ترسناک از وقایع، اضطراب، اختلال در خواب، افزایش تحریک و تغییرات در رفتار و عملکرد کاری باشد.
ترومای ناشی از تجربه جنایات و خشونت
تجربه جنایات و خشونت می‌تواند به ترومای روحی منجر شود، به ویژه زمانی که افراد شاهد یا قربانی این جنایات و اعمال خشونتی می‌شوند. این تجربه‌ها می‌توانند تاثیرات قوی و دائمی بر روحیه و رفتار افراد داشته باشند.
عواملی که ترومای ناشی از تجربه جنایات و خشونت ایجاد می‌کنند، شامل:
- شاهدانه‌های ترسناک: افرادی که شاهد جنایات و خشونت‌های موجود در جامعه می‌شوند، ممکن است تجربه‌های ترسناک و وحشتناکی داشته باشند که تاثیرات عمیقی روی روحیه‌شان دارد.
- تجربه مستقیم: افرادی که قربانی جنایات و خشونت شده‌اند، از جمله جنایات جنسی، جنایات خشونت‌آمیز و تجاوز، ممکن است با ترومای روانی و عواقب جسمی و روحی پس از این تجربه‌ها مواجه شوند.
- از دست دادن عزیزان: از دست دادن عزیزان به دلیل جنایات و خشونت می‌تواند منجر به تجربه‌های ناگوار از غم و اندوه و ترس شدید شود.
- اختلالات روابطی: تجربه جنایات و خشونت ممکن است به تخریب روابط افراد با اطرافیان و جامعه منجر شود و تاثیر منفی بر روحیه‌شان داشته باشد.
- از دست دادن اعتماد به دیگران: تجربه جنایات و خشونت ممکن است باعث از دست دادن اعتماد به دیگران و ترس از تکرار وقوع جنایات شود.
علائم ترومای ناشی از تجربه جنایات و خشونت می‌توانند شامل اضطراب، افزایش تحریک، اختلالات خواب، فلش‌بک‌های ترسناک از وقایع، افزایش اجتناب از محیط‌ها و وقایع مرتبط با تجربه و … باشند.
ترومای ناشی از مهاجرت و پناهندگی
مهاجرت و پناهندگی می‌تواند تروما و اثرات روانی جدی بر روی افراد داشته باشد. افرادی که مجبور به ترک وطن‌شان شده‌اند و به کشورهای دیگر مهاجرت یا پناهندگی می‌کنند، ممکن است با موقعیت‌های ناهنجار، تغییرات فرهنگی، عدم امنیت، و عدم اطمینان از آینده مواجه شوند که به ترومای روحی منجر می‌شود.
عواملی که ترومای ناشی از مهاجرت و پناهندگی ایجاد می‌کنند، شامل:
- جدایی از خانه و خانواده: از دست دادن ارتباط با خانه و خانواده در کشور مبدأ و تجربه جدایی ممکن است منجر به احساسات انزوا و غربت شود.
- ناآشنائی با محیط جدید: وقوع تغییرات فرهنگی، زبانی و اجتماعی در کشور مقصد ممکن است به افراد سختی بیاورد و احساس نااطمینان را افزایش دهد.
- عدم امنیت و ترس از تبعات حقوقی: افراد پناهنده ممکن است ترس از تبعات حقوقی و احتمالی اخراج از کشور مقصد داشته باشند که این مسئله به تروما و استرس اضافه می‌کند.
- تجربه‌های ناهنجار در مسیر مهاجرت: برخورد با وقایع ناگوار در مسیر مهاجرت مانند سوءاستفاده از افراد، رفت‌وآمدهای خطرناک و … می‌تواند به ترومای روانی منجر شود.
- ترک شغل و وضعیت اقتصادی قبلی: ترک شغل و وضعیت اقتصادی پیشین ممکن است به ترس و نگرانی از آینده منجر شود.
علائم ترومای ناشی از مهاجرت و پناهندگی می‌تواند شامل اضطراب، افزایش تحریک، افت از خودکارآمدی، اختلالات خواب و روابط اجتماعی مختل باشد.
ترومای ناشی از رویدادهای کودکی
رویدادهای کودکی نیز می‌توانند به ترومای ناشی از تجربه‌های ناگوار و خطرناک در دوران کودکی منجر شوند. این تجربه‌ها می‌توانند تاثیرات طولانی‌مدت بر روانی افراد داشته باشند و به عنوان تجربه‌های تروماتیک معرفی شوند.
عواملی که ترومای ناشی از رویدادهای کودکی ایجاد می‌کنند، شامل:
- سوءاستفاده جسمی و جنسی: تجربه سوءاستفاده جسمی یا جنسی در دوران کودکی می‌تواند باعث ایجاد تروما و ناامنی در زندگی افراد شود.
- ترک خانواده یا جدایی: ترک والدین یا جدایی از خانواده ممکن است منجر به تجربه‌های ترسناک و تغییرات عاطفی و روانی شود.
- نقص تغذیه و سختی‌های اقتصادی: تجربه نقص تغذیه و سختی‌های اقتصادی در کودکی می‌تواند به تاثیرات معنی‌دار بر روی روانی افراد داشته باشد.
- شاهدانه‌های ترسناک و خطرناک: شاهدانه‌های ترسناک و خطرناک در دوران کودکی ممکن است باعث ترس و وحشت در آینده شود.
- خشونت خانوادگی: تجربه خشونت در خانواده می‌تواند به تروما و اختلالات روانی منجر شود.
علائم ترومای ناشی از رویدادهای کودکی ممکن است شامل اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب، مشکلات در روابط اجتماعی و افت از خودکارآمدی باشند.
درمان ترومای روحی
درمان ترومای روحی می‌تواند به افراد کمک کند که با تجربه‌های تروماتیک و ناگوار روبرو شده‌اند و دچار تأثیرات روانی منفی شده‌اند. این درمان‌ها معمولاً توسط متخصصان روان‌شناسی و مشاوره ارائه می‌شود و بسته به نوع تروما و نیازهای افراد، می‌تواند متنوع باشد.
برخی از روش‌ها و راهکارهای درمان ترومای روحی شامل موارد زیر می‌شوند:
- مشاوره روانشناختی: (Psychotherapy) این روش درمانی با استفاده از روش‌های مختلف مانند روش تراپی گفت‌وگویی و تکنیک‌ها، به افراد کمک می‌کند تا با تجربه‌های تروماتیک خود کنار بیایند، احساسات خود را مدیریت کنند و بهبود روحیه خود را تجربه کنند.
- تراپی گروهی: (Group Therapy) در این روش، افرادی که تجربه‌های مشابه تروماتیک دارند، با یکدیگر در یک تیم زیر نظر یک مشاور جلسات دارند. این روش امکان اشتراک تجربیات، حمایت از یکدیگر و یادگیری مهارت‌های مدیریت تروما را فراهم می‌کند.
- درمان مبتنی بر تجربه: (Experiential Therapy) این نوع درمان بر اساس تجربیات و احساسات فرد تمرکز دارد و از تکنیک‌های خلاقانه‌ای مانند هنر درمانی، موزیک درمانی و نوشتن معمولاً با هدف برطرف کردن ترسناکی‌ها و تروماها استفاده می‌کند.
- درمان بازگشت به حالت معمولی (Trauma-Focused Cognitive Behavioral Therapy): این درمان بر اساس تغییر نگرش‌ها و مهارت‌های مدیریت احساسات ترس و اضطراب تمرکز دارد. افراد با یادگیری راهکارهای مقابله و تغییر تفکرات منفی، به کمک‌های خود در کاهش اثرات تروما می‌پردازند.
- استفاده از داروها: (Medication)در برخی موارد، داروها می‌توانند به عنوان تکمیلی در درمان ترومای روحی مورد استفاده قرار گیرند، به ویژه در مواردی که علائم شدید اضطراب یا افسردگی وجود دارد.
سوالات متداول
تروما چیست؟
تروما واکنش‌های روانی و عاطفی شدید به تجربه‌های ناگوار و ترسناک می‌باشد.
چه عواملی می‌توانند تروما را ایجاد کنند؟
عوامل ایجادکننده تروما می‌توانند شامل تجربه‌های خشونت، جنایات، حوادث مهنی، تصادفات، تجربه‌های کودکی ناگوار، مهاجرت و پناهندگی و… باشند.
چگونه می‌توان تروما را تشخیص داد؟
تشخیص تروما توسط متخصصین روان‌شناسی انجام می‌شود و معمولاً بر اساس تجربه‌ها، علائم و تاثیرات روانی بر روی فرد تشخیص داده می‌شود.
چگونه تروما درمان می‌شود؟
درمان تروما شامل مشاوره روانشناختی، تراپی گروهی، درمان‌های ترکیبی، مداخلات تخصصی و در موارد مشخص داروها می‌شود.
چگونه می‌توان از تروما پیشگیری کرد؟
پیشگیری از تروما شامل افزایش آگاهی از موقعیت‌های خطرناک، بهبود مهارت‌های مقابله‌ای، حمایت اجتماعی قوی و ارتقاء سلامت روانی است.
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟
اگر علائم تروما مانند اضطراب شدید، اختلالات خواب و تغییرات زیاد در روحیه به مدت طولانی ادامه دارد، بهتر است به متخصص روان‌شناسی مراجعه کنید.
