رژیم کتوژنیک چیست؟| سهدا

رژیم کتوژنیک (یا رژیم کتو) یک نوع رژیم غذایی است که بر پایه مصرف بسیار کم کربوهیدرات و مقدار معتدلی چربی و پروتئین بنا شده است. این نوع رژیم معمولاً به منظور کاهش وزن، کسب انرژی و بهبود برخی مشکلات بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. واژه “کتوژنیک” به اشاره به وقوع فرآیندی در بدن است که به تولید ترکیبات شیمیایی به نام کتون‌ها (ketones) منجر می‌شود. این فرآیند به عنوان کتوز تعریف می‌شود. در رژیم کتوژنیک، مصرف کربوهیدرات به حداقل می‌رسد و به جای آن مقدار زیادی چربی و مقدار معتدلی پروتئین مصرف می‌شود. این شرایط باعث ورود بدن به وضعیت کتوز می‌شود، که در آن کبد شروع به تجزیه چربی‌ها به کتون‌ها می‌کند. کتون‌ها سپس به عنوان منبع اصلی انرژی برای بدن عمل می‌کنند. با سهدا در این مقاله همراه باشید.

مزایای ادعا شده رژیم کتو شامل کاهش وزن، کاهش سطوح قند خون، بهبود کنترل قند خون در دیابت نوع 2، افزایش توانایی تمرکز و روشن‌فکری، کاهش اشتها، و بهبود عوامل خطر قلبی-عروقی می‌باشد. به هر حال، رژیم کتوژنیک نیازمند توجه و کنترل دقیق برای مناسبیت نسبی کربوهیدرات، چربی، و پروتئین است و همچنین ممکن است در برخی افراد باعث مشکلات مزمن بهداشتی شود. قبل از شروع یک رژیم کتوژنیک، مشورت با یک پزشک یا متخصص تغذیه توصیه می‌شود تا مطمئن شوید که این نوع رژیم مناسب و ایمن برای شماست.

انواع رژیم کتوژنیک

رژیم کتوژنیک انواع مختلفی دارد، هر کدام با ویژگی‌ها و محدودیت‌های خود. در ادامه، به برخی از معروف‌ترین انواع رژیم کتوژنیک اشاره می‌کنم:

رژیم کتوژنیک استاندارد

در این نوع رژیم، کربوهیدرات به حداقل ممکن کاهش می‌یابد و معمولاً 70-75٪ از کالری روزانه از چربی، 20-25٪ از پروتئین، و تنها 5-10٪ از کربوهیدرات تأمین می‌شود. این نوع رژیم ممکن است منجر به تولید بیشتر کتون‌ها در بدن شود.

رژیم کتوژنیک معتدل

در این نوع رژیم، مصرف کربوهیدرات به میزان معتدلی کاهش می‌یابد. معمولاً 30-40٪ از کالری روزانه از چربی، 30-40٪ از پروتئین، و 20-40٪ از کربوهیدرات تأمین می‌شود. این نوع رژیم ممکن است برای برخی افراد برای مدت طولانی‌تری قابل پایداری باشد.

رژیم کتوژنیک مستدام

در این نسخه از رژیم کتو، کربوهیدرات به نسبت بیشتری مصرف می‌شوند تا رژیم کتوز را به نسبت کمتری حفظ کنند. این نوع رژیم برای کسانی مناسب است که می‌خواهند وزن خود را کنترل کنند و بهره‌هایی از رژیم کتوژنیک ببرند اما نمی‌خواهند کربوهیدرات را به حداقل برسانند.

رژیم کتوژنیک تجدید انرژی

این نوع رژیم مخصوص ورزشکاران و افرادی است که به صورت موقت نیاز به افزایش انرژی دارند. در اینجا، مصرف کربوهیدرات به حداقل کاهش می‌یابد تا بدن به کتوز بپیوندد و به جای آن چربی به عنوان منبع اصلی انرژی مورد استفاده قرار گیرد.

تاریخچه رژیم کتوژنیک

این رژیم از دهه 1920 میلادی به عنوان درمانی برای برخی مشکلات بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه، تاریخچه رژیم کتوژنیک را به طور خلاصه برای شما توضیح خواهیم داد.

• اکتشاف اثرات کتوز: مفهوم تولید کتون‌ها در بدن از طریق رژیم غذایی در دهه 1920 میلادی توسط دکتر Russell Wilder، یک پزشک و محقق آمریکایی، مورد توجه قرار گرفت. او اثرات ایجاد شده توسط رژیم کتوژنیک بر مواردی مانند صرع را مورد مطالعه قرار داد.
• مصرف کتوژنیک در درمان صرع: نخستین استفاده رسمی از رژیم کتوژنیک در درمان صرع بود. این رژیم به‌عنوان درمانی برای کاهش تعداد تشنج‌ها در بیماران مبتلا به صرع مقاوم به درمان و داروها توسط دکتر Wilder و تیمش معرفی شد.
• توسعه استفاده‌های دیگر: در دهه‌های بعد، رژیم کتوژنیک به عنوان یک راهکار بهبود عوامل خطر قلبی-عروقی، کنترل دیابت نوع 2، کاهش وزن، بهبود توانایی تمرکز و تاثیرات مثبت بر سلامت عصبی مورد مطالعه قرار گرفت.
• توسعه رژیم‌های متنوع: تا به امروز، تعدادی نسخه مختلف از رژیم کتوژنیک توسط محققان و تخصصی‌ترین تغذیه‌ای توسعه داده شده‌اند، که شامل رژیم کتوژنیک استاندارد، معتدل، و مستدام هستند. همچنین، رژیم‌های کتوژنیک خاصی برای ورزشکاران و افراد با نیازهای خاص به توجه به اهداف آن‌ها طراحی شده‌اند.

مدت زمان رژیم کتوژنیک برای کاهش وزن

مدت زمانی که شما نیاز دارید تا در رژیم کتو بمانید تا وزن خود را کاهش دهید، بسیار متغیر و وابسته به چندین عامل است. این عوامل شامل وزن ابتدایی شما، هدف کاهش وزن، نحوه پیروی از رژیم، و وضعیت شما در مورد سلامت عاملی مانند دیابت یا مشکلات مرتبط با قلب می‌شوند. بعضی افراد ممکن است در مدت زمان کوتاهی (مثلاً چند هفته) با رژیم کتوژنیک وزن کم کنند، اما اکثر مردم برای دستیابی به اهداف خود نیاز به مدت زمان بیشتری دارند. برای مثال، افرادی که بیش از حد وزن دارند و نیاز به کاهش وزن زیاد دارند، ممکن است تا چند ماه یا حتی چند سال طول بکشد تا به وزن مطلوب برسند. بنابراین مهم است که صبور باشید و تا وقتی که به وزن مطلوب خود نرسیده‌اید، از رژیم منظم و سالم پیروی کنید.

کتوژنیک برای چه کسانی ممنوع است؟

رژیم کتو ممکن است برای برخی افراد مخصوصاً در موارد خاص، مناسب نباشد و حتی ممنوع باشد. افراد زیر ممکن است نباید از رژیم کتوژنیک استفاده کنند:

1. افراد با دیابت نوع 1: افراد مبتلا به دیابت نوع 1 نباید به صورت غیرمسئولانه از رژیم کتوژنیک استفاده کنند، زیرا ممکن است باعث افزایش سطوح کتون‌ها و عوارض جدی مانند دی‌کتواسیدوز (یک وضعیت خطرناک) شود.
2. افراد با مشکلات کلیوی: افرادی که مشکلات کلیوی دارند و درمان‌های خاصی مثل دیالیز زیر نظر دارند، باید از رژیم کتوژنیک اجتناب کنند. افزایش کتون‌ها ممکن است بر روی کارکرد کلیوها تأثیر منفی بگذارد.
3. افراد با بیماری‌های قلبی: رژیم کتوژنیک باعث افزایش میزان چربی‌های خوب (HDL) و کاهش میزان چربی‌های بد (LDL) در برخی افراد می‌شود، اما ممکن است در برخی افراد تأثیرات نامناسبی داشته باشد. برای افرادی که مشکلات قلبی دارند، بهتر است با پزشک مشورت کنند.
4. زنان باردار و مادران شیرده: رژیم کتوژنیک ممکن است در دوران بارداری و شیردهی منجر به نقص تأمین مواد مغذی برای جنین یا نوزاد شود. این افراد باید تغذیه مناسبی را رعایت کنند.
5. افراد با تاریخچه بیماری کبدی: افرادی که بیماری‌های کبدی مانند سیروز یا نشانه‌های خرابی کبد دارند، نباید از رژیم کتوژنیک استفاده کنند.
6. افراد با تاریخچه ناشناخته درمان‌های پیچیده: اگر شما تاریخچه درمان‌های پیچیده یا مشکلات بهداشتی ناشناخته دارید، باید با پزشک خود مشورت کنید قبل از شروع رژیم کتوژنیک.

رژیم کتوژنیک چه فواید یا عوارضی دارد؟

رژیم کتوژنیک، همچون هر رژیم غذایی دیگر، فواید و عوارض خود را دارد. در ادامه به برخی از فواید و عوارض رژیم کتوژنیک اشاره می‌کنم:

فواید رژیم کتوژنیک

• کاهش وزن: رژیم کتو معمولاً به عنوان یک روش مؤثر برای کاهش وزن مورد استفاده قرار می‌گیرد. با کاهش مصرف کربوهیدرات و افزایش مصرف چربی، بدن به تجزیه چربی‌ها به عنوان منبع اصلی انرژی می‌پردازد.
• کنترل قند خون: رژیم کتوژنیک ممکن است به کنترل سطوح قند خون در افراد با دیابت نوع 2 کمک کند. با کاهش مصرف کربوهیدرات، نیاز به انسولین کاهش می‌یابد.
• بهبود عوامل خطر قلبی-عروقی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که رژیم کتو ممکن است بهبود عواملی مانند سطوح چربی خون تری‌گلیسریدها و HDL و فشار خون ارائه دهد.
• افزایش توانایی تمرکز: برخی از افراد از افزایش توانایی تمرکز و بهبود عملکرد مغزی با رژیم کتوژنیک خبر داده‌اند.

عوارض رژیم کتوژنیک

• نفخ (کتوزیس): در ابتدا، وقتی بدن به حالت کتوز وارد می‌شود، ممکن است علائمی مانند خستگی، سردرد، تهوع، و افزایش ادراری را تجربه کنید.
• کاهش مصرف کربوهیدرات: انتخاب کربوهیدرات محدود در رژیم کتوژنیک می‌تواند منجر به کمبود مواد مغذی مهم مانند الیاف و ویتامین‌ها شود.
• اختلالات گوارشی: برخی افراد ممکن است مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست را تجربه کنند.
• بیماری‌های کلیوی: افزایش میزان کتون‌ها ممکن است بر روی کلیه‌ها تأثیر منفی بگذارد و برای افراد با مشکلات کلیوی خاص خطرناک باشد.
• بیماری‌های قلبی: تأثیر رژیم کتوژنیک بر عوامل قلبی-عروقی ممکن است متنوع باشد و در برخی افراد تأثیرات مثبت داشته باشد، اما در برخی دیگر تأثیرات نامناسبی داشته باشد.

مواد غذایی غیرمجاز و مجاز در کتوژنیک

در رژیم کتو، مصرف مواد غذایی مشخصی تا حدودی مجاز است، در حالی که برخی دیگر ممنوع هستند. در ادامه، مواد غذایی مجاز و ممنوع در رژیم کتوژنیک را برای شما توضیح می‌دهم:

مواد غذایی مجاز

• چربی‌ها از منابع مختلفی مانند روغن‌ها، کرم‌ها، کره، گوشت چرب (مانند گوشت قرمز و مرغ)، ماهی چرب (مثل سردابی و ماهی قزل‌آلا)، و میوه‌های چرب (مثل اوکالیپتوس) تأمین می‌شود.
• منابع پروتئین مانند مرغ، گوشت قرمز، ماهی، تخم‌مرغ، و محصولات لبنی (مانند پنیر و ماست) مجاز هستند.
• برخی از سبزیجات کم‌کربوهیدرات مانند اسفناج، کلم، کرفس، کاهو، گلابی، و گوجه سبز در مقدار معتدل مجاز هستند.
• موادی مانند گردو، بادام، بذرهای کتان، و کرمه‌ها از منابع کم‌کربوهیدرات تأمین می‌شوند و معمولاً مجاز هستند.

مواد غذایی غیرمجاز

• مصرف موادی مانند نان، برنج، ماکارونی، کیک، شیرینی، قند، سیب‌زمینی و کدو ممنوع است یا به مقدار بسیار محدودی مجاز است.
• میوه‌هایی مانند موز، انگور، خرما و میوه‌های خیلی شیرین معمولاً به دلیل محتوای بالای کربوهیدرات ممنوع هستند.
• مصرف موادی مانند شکلات، آب‌نبات، سوسیس، کرکره، آب‌لیمو و سایر مواد غذایی حاوی قند ممنوع است.
• مصرف الکل به دلیل محتوای کربوهیدرات آن ممنوع است.
• برخی مواد غذایی دارای کربوهیدرات پنهانی می‌باشند و باید از آنها پرهیز شود، مثل سس‌ها، سوپ‌های آماده و مواد غذایی فرآوری شده.