پاراسومنیا یا اختلال خواب چیست؟| سهدا

پاراسومنیا یک اختلال خواب است که در آن افراد در طول فازهای مختلف خواب، عملکردهایی نظیر بلند شدن از خواب، راه رفتن، خوردن و دیگر فعالیت‌ها را انجام می‌دهند. این اختلال معمولاً در فازهای عمیق خواب، مانند Non-REM (NREM) اتفاق می‌افتد. افراد ممکن است در اثنایی یا سه‌گانه خود به فعالیت‌های غیرمعمول بپردازند. پاراسومنیا می‌تواند شامل فعالیت‌هایی مانند بلند شدن از خواب و دست زدن به اشیاء، خوردن بدون آگاهی از آن، جابجا شدن از جا، صحبت کردن و حتی رئوساختن باشد. این افراد ممکن است به ندرت یا به طور دوره‌ای این اقدامات را انجام دهند و بعد از انجام آن‌ها به طور کامل به خواب برگردند.

به دلیل اینکه این افراد در حالت خوابی هستند، اغلب خاطراتی از این اقدامات ندارند و ممکن است بعد از بیدار شدن شگفت‌زده از این اقدامات باشند. علت دقیق پاراسومنیا هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما عوامل مختلفی می‌توانند موجب آن شوند.عوامل ژنتیکی، کمبود خواب، استرس، مصرف مواد مخدر یا الکل، بیماری‌های معین مغزی و عصبی و همچنین برخی داروها ممکن است نقشی در ایجاد یا تشدید این اختلال داشته باشند. در صورتی که فرد مشکوک به پاراسومنیا باشد، مشاوره و تشخیص توسط یک پزشک متخصص در اختلالات خواب مهم است.

درمان‌های مختلفی وجود دارد که می‌تواند به کنترل این اختلال کمک کند، از جمله تغییرات در رفتارهای خواب، ممارسات رفتاری، و در برخی موارد از داروها. سهدا در این مقاله تمامی نکات را در رابطه با پاراسومنیا آورده است و شما با مراجعه به مجله سلامت سهدا می‌توانید در رابطه با انواع اختلالات خواب اطلاعات خوبی کسب کنید.

انواع پاراسومنیا یا اختلال خواب

پاراسومنیا به دلیل مشخصهای مختلف، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. در زیر، برخی از انواع اصلی پاراسومنیا را ذکر می‌کنم:

راه رفتن در خواب

پاراسومنیا یا خواب پریشی، به طور کلی تأثیرات فرد را در طول فازهای مختلف خواب دارد و به ویژه در فازهای عمیق خواب نظیر Non-REM (NREM) اتفاق می‌افتد. اختلال پاراسومنیایی می‌تواند به شکل‌های مختلف، از جمله خواب راه‌رفتن، تاثیر داشته باشد. راه رفتن در خواب  (Somnambulism)، که یکی از انواع پاراسومنیا است، فرد در حالت خواب بلند می‌شود و ممکن است راه برود یا فعالیت‌های دیگری انجام دهد. در این حالت، تاثیرات این اختلال به شکل زیر ممکن است مشاهده شوند:

• بلند شدن از خواب: فرد در حالت خواب بلند می‌شود و از تختخواب خود بلند می‌شود.
• راه رفتن در خواب: افراد می‌توانند در حالت خواب بدون آگاهی و با چشم‌های بسته راه بروند. این ممکن است به انجام حرکات مانند پیمودن اتاق یا حتی خارج از منزل منجر شود.
• انجام فعالیت‌های خودکار: فرد ممکن است در حالت خواب فعالیت‌هایی نظیر باز کردن در، جابجا شدن از یک مکان به مکان دیگر، گفتگو یا دست‌زدن به اشیاء را انجام دهد.
• بی‌خبری از اقدامات: یکی از ویژگی‌های مشخص این اختلال این است که فرد پس از بیدار شدن اغلب بی‌خبر از اقدامات خوابی خود خواهد بود یا بهترین حالت، خاطرات نامفهوم و بی‌سیمتی از آن‌ها دارد.

به دلیل اینکه پاراسومنیا در حالت خواب رخ می‌دهد و فرد بی‌خبر از اقدامات خود است، تأثیرات آن می‌تواند بر فرد خود و همچنین افراد دیگری که در اطراف او هستند، متفاوت باشد. به همین دلیل، تشخیص و مدیریت درست این اختلال بسیار مهم است تا بهبود در کیفیت خواب و جلوگیری از احتمال وقوع وقایع ناخواسته حاصل شود.

خوردن به هنگام خواب

پاراسومنیا ممکن است تأثیراتی روی رفتارهای خوردن فرد در حالت خواب داشته باشد. در این حالت، فرد در واقعیت خواب بیدار می‌شود و بدون آگاهی از اینکه دارد چیزی می‌خورد، غذا مصرف می‌کند.

تأثیرات پاراسومنیای خواب خوردن به شکل زیر ممکن است مشاهده شود:

• وقتی فرد در حالت خواب بیدار می‌شود و غذا می‌خورد. این ممکن است شامل تناول هر نوع غذا یا مواد خوراکی باشد، حتی ممکن است غذاهای ناسالم یا غیرمعمولی مصرف کند.
• فرد پس از بیدار شدن به یاد نمی‌آورد که در واقعیت خواب خوردن انجام داده است. این بی‌خبری معمولاً به دلیل فعالیت در وضعیت خواب برای فرد ایجاد می‌شود.
• خوردن غذاهای ناسالم در وضعیت خواب می‌تواند به آثار جانبی منفی مانند افزایش وزن، مشکلات گوارشی و سلامتی عمومی آسیب برساند.

گفتگو در خواب

پاراسومنیا می‌تواند تأثیراتی روی رفتارهای گفتگو در حالت خواب داشته باشد. این نوع رفتار پاراسومنیایی به نام “گفتگو در خواب” (Sleep Talking) شناخته می‌شود. در این حالت، فرد در حالت خواب صحبت می‌کند و ممکن است کلمات، جملات یا صداهایی از خود بیرون می‌آورد. تاثیرات این نوع پاراسومنیا به شکل زیر ممکن است مشاهده شوند:

• فرد در حالت خواب بیدار می‌شود و بدون آگاهی از اینکه صحبت می‌کند، کلمات یا جملات را از خود بیرون می‌آورد. این ممکن است به نظر برسد که فرد با شخص دیگری در حال صحبت است.
• اغلب صداها و کلماتی که در حالت خواب گفته می‌شوند، بی‌ارتباط یا بی‌معنی به نظر می‌رسند. ممکن است از نظر دستور زبانی یا معنایی هیچ ارتباطی با موقعیت فعلی نداشته باشند.
• معمولاً فرد پس از بیدار شدن به یاد نمی‌آورد که در واقعیت خواب گفتگو داشته است. این بی‌خبری به دلیل فعالیت در وضعیت خواب برای فرد ایجاد می‌شود.
• تاثیرات پاراسومنیای گفتگو در خواب معمولاً بر فرد خود و اطرافیانش تأثیر دارد. اگرچه گفتگوها ممکن است بی‌معنی یا غیرقابل فهم باشند، اما گاهی اوقات ممکن است اطلاعات یا حرف‌هایی که در حالت خواب گفته می‌شوند، تأثیری روی اطرافیان یا خود فرد داشته باشند.

رئوساختن

رئوساختن (Sleep Headbanging) یکی از انواع پاراسومنیا است که در طی فازهای مختلف خواب، به خصوص در مرحله Non-REM (NREM)، رخ می‌دهد. افرادی که از این اختلال رنج می‌برند، حرکات تکراری از جمله سرآختن یا تکان دادن بدن را در حالت خواب انجام می‌دهند. تاثیرات پاراسومنیای رئوساختن به شکل زیر ممکن است مشاهده شوند:

• در این حالت، فرد در حالت خواب حرکات تکراری مانند سرآختن یا تکان دادن بدن را انجام می‌دهد. این حرکات معمولاً به صورت مکرر و به طور پیوسته انجام می‌شوند.
• اغلب افراد پس از بیدار شدن از خواب، به خاطر نمی‌آورند که حرکات تکراری را در طی خواب انجام داده‌اند.
• اگرچه برخی از افراد رئوساختن تجربه می‌کنند بدون اینکه به آن‌ها اذیت برسد، اما در مواردی ممکن است این حرکات منجر به صدمات جسمی شود. به همین دلیل، محیط خوابی که از لحاظ امنیتی مناسب باشد، برای افراد مبتلا به این پاراسومنیا مهم است.

خواب تراوش

ChatGPT

پاراسومنیا می‌تواند تأثیراتی بر روی رفتارهای خواب تراوش داشته باشد. تراوش خوابی به معنای ترشح ادرار در حالت خواب است و در اختلالاتی که با آن ترتیب داده می‌شود، می‌تواند تأثیراتی داشته باشد. یکی از انواع پاراسومنیا که به خواب‌تراوش مرتبط می‌شود. تاثیرات پاراسومنیای خواب‌تراوش به شکل زیر ممکن است مشاهده شوند:

• در این حالت، فرد در حالت خواب بدون آگاهی و کنترل ادرار را ترشح می‌کند. این ممکن است در مواردی که عادت کنترل ادرار شبیه به بیداری نباشد، رخ دهد.
• معمولاً فرد پس از بیدار شدن به یاد نمی‌آورد که در حالت خواب ادرار را ترشح کرده است. این بی‌خبری به دلیل وجود در حالت خواب برای فرد ایجاد می‌شود.

تراوش خوابی ممکن است در افراد جوان‌تر اغلب دیده شود، اما در برخی موارد نیز ممکن است در افراد بزرگتر دیده شود. این مشکل معمولاً به طور طبیعی با رشد و توسعه سیستم کنترل ادرار در کودکان و نوجوانان بهبود می‌یابد. اما در برخی موارد، تا سنین بزرگتر می‌تواند ادامه داشته باشد. تشخیص و مدیریت پاراسومنیای خواب‌تراوش به وسیله پزشک تخصصی در اختلالات خواب انجام می‌شود. این ممکن است شامل ارزیابی و تاریخچه بالینی باشد تا علل محتمل، عوامل مؤثر و الگوهای تراوش بررسی شوند. به توجه به نوع اختلال و وضعیت هر فرد، راه‌های مختلف درمانی اعمال می‌شود که شامل ترکیب درمان‌های رفتاری، مدیریت مایعات و زمان تراوش، و در برخی موارد داروها می‌شود. هدف از درمان کاهش یا کنترل تراوش در حالت خواب و بهبود کیفیت خواب است.

پاراسومنیا شبانه

پاراسومنیا شبانه یکی از انواع پاراسومنیا است که در آن، فرد در ساعات شبانه بیداری ناخواسته دارد و احتمالاً فعالیت‌هایی مثل راه‌رفتن، حرف‌زدن یا انجام فعالیت‌های دیگر را انجام می‌دهد، در حالی که در روز به ندرت بیدار می‌شود. این اختلال می‌تواند تأثیرات مختلفی داشته باشد:

• برخورداری از دوره‌های بیداری ناخواسته در شب ممکن است باعث تخریب کیفیت خواب شود. این امر می‌تواند منجر به خستگی و افت نشاط در روز آینده شود.
• فعالیت‌های ناخواسته در شب ممکن است منجر به اختلال در زندگی روزمره شود، از جمله افزایش خستگی، تنبلی، کاهش تمرکز و توانایی عملکرد.
• اگر فرد در دوره‌های بیداری شبانه خود فعالیت‌هایی را انجام دهد که ممکن است به جسم آسیب برساند (مانند راه‌رفتن در شب)، اثرات جسمی جدی می‌تواند ایجاد شود.
• فرد مبتلا به پاراسومنیا شبانه ممکن است افراد اطراف خود را هم تحت تأثیر قرار دهد، به ویژه اگر فعالیت‌های ناخواسته‌اش اطرافیان را ترسیده یا نگران کند.
• تجربه پاراسومنیا شبانه می‌تواند باعث ایجاد نگرانی و اضطراب در فرد مبتلا شود، زیرا او ممکن است نتواند درک کند چرا در شب بیدار شده و فعالیت‌های ناخواسته انجام می‌دهد.

علل بروز اختلال پاراسومنیا

علل اختلال پاراسومنیا هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما برخی عوامل می‌توانند به رخ دادن این اختلال مرتبط باشند. این عوامل شامل:

1. عوامل ژنتیکی: داشتن تاریخچه خانوادگی از پاراسومنیا ممکن است نشان‌دهنده وجود عوامل ژنتیکی در ایجاد این اختلال باشد.
2. فشارهای روانی و استرس: استرس‌های زندگی، اضطراب و فشارهای روانی می‌توانند به بروز پاراسومنیا کمک کنند یا این اختلال را تشدید کنند.
3. کمبود خواب و بی‌خوابی: عدم دریافت خواب کافی و کیفی می‌تواند به بروز این اختلال ارتباط داشته باشد. تخلیه خواب مناسب و به موقع می‌تواند از این نظر مهم باشد.
4. استفاده از مواد مخدر یا الکل: مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند الگوی خواب را تغییر داده و احتمال بروز پاراسومنیا را افزایش دهد.
5. بیماری‌های مغزی و عصبی: برخی از بیماری‌های مغزی و عصبی ممکن است باعث ایجاد اختلالات در نمایه‌های خوابی شوند که به اختلال پاراسومنیا منجر می‌شود.
6. تغییرات در فازهای خواب: اختلالات در تنظیم و تغییرات فعالیت‌های مغزی در فازهای مختلف خواب (مانند فازهای Non-REM) ممکن است به بروز پاراسومنیا کمک کنند.
7. عوامل محیطی: محیط خواب نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد. نورهای ناگهانی، صداها، تغییر در دمای اتاق و سایر تحریک‌های محیطی ممکن است این اختلال را تشدید کنند.
8. خواب درمانی: بعضی اوقات، خواب درمانی که به هدف درمان اختلالات خوابی دیگر تجویز شده است، می‌تواند به بروز پاراسومنیا مرتبط باشد.

به عنوان یک اختلال پیچیده، پاراسومنیا به احتمال زیاد توسط ترکیبی از این عوامل ایجاد و تشدید می‌شود. مشاوره و تشخیص توسط پزشک متخصص در اختلالات خواب می‌تواند به تحلیل دقیق‌تر عوامل مرتبط با این اختلال کمک کند و برنامه درمانی مناسب ترتیب دهد.

انواع پاراسومنیای مربوط به مرحله REM

اختلالات خواب مرتبط با مرحله REM (Rapid Eye Movement) نیز می‌توانند وجود داشته باشند. این اختلالات به عنوان پاراسومنیاهای REM شناخته می‌شوند و در طی مراحل فاز REM از خواب اتفاق می‌افتند. در این فاز، فعالیت‌های مغزی زیرازیبل و حرکات چشم‌ها فراوان هستند و خواب عمیق‌تری ایجاد می‌شود. در زیر، به برخی از انواع پاراسومنیای مرتبط با مرحله REM اشاره می‌کنم:

کابوس‌های خواب (REM Sleep Behavior Disorder – RBD)

• در این اختلال، عملکرد نه چشم‌ها و نهایتاً عضلات در فاز REM خواب بی‌هماهنگ می‌شود. به عبارت دیگر، در این حالت افراد به جای اینکه در فاز REM ساکن بمانند، حرکات فیزیکی شدید انجام می‌دهند.
• این حرکات ممکن است شامل دست‌زدن، پاشنه‌زدن، لگدزنی و حرکات دیگر باشد.
• به دلیل اینکه در فاز REM رخ می‌دهد، افراد عموماً خواب را به یاد نمی‌آورند و بر اساس گزارش دیگران به اطلاع از این رفتارها می‌رسند.

خواب شدید و آسیب‌زایی در فاز REM (REM Sleep-Related Atonia)

• در فاز REM، معمولاً عضلات تحتکرار (عضلاتی که معمولاً هنگام بیداری فعالیت دارند) به حالت لرزشی (آتونی) منتقل می‌شوند، به طوری که فرد نمی‌تواند حرکت فیزیکی انجام دهد.
• اگر این آتونی در فاز REM به خواب نشانه زیادی ندهد یا به همراه خواب شدید نباشد، ممکن است به وجود آمدن پاراسومنیایی مرتبط با مرحله REM نشانه دهد.
• پاراسومنیاهای مرتبط با مرحله REM ممکن است به عوامل متعددی مانند تغییرات در نمایه‌های خوابی، نوع استراحت، بیماری‌های مغزی و عصبی و عوامل محیطی برگرده باشند. در هر صورت، تشخیص توسط پزشک متخصص در اختلالات خواب اهمیت دارد و درمان مناسب و تصمیمات درمانی مبتنی بر شرایط فردی ارائه می‌شود.

چگونگی درمان پاراسومنیا

درمان پاراسومنیا به وابستگی به نوع اختلال، شدت آن، عوامل موجود و وضعیت فردی بستگی دارد. به طور کلی، درمان پاراسومنیا شامل ترکیبی از روش‌های رفتاری، تغییرات در سبک زندگی و در موارد مشخص ممکن است از داروها استفاده شود. در زیر، چندین رویکرد درمانی برای پاراسومنیا آورده شده است:

آموزش رفتارهای خوابی (Sleep Hygiene)   

ایجاد عادت‌های بهتر در خواب به تنهایی می‌تواند به کاهش علائم پاراسومنیا کمک کند. این شامل:

• ایجاد محیط خواب مطلوب و آرامش‌بخش با تاریکی و سکوت مناسب.
• ایجاد الگوی خواب منظم و در همان زمان‌ها به خواب رفتن و بیدار شدن.
• اجتناب از مصرف غذاهای سنگین و مشروبات حاوی کافئین نزدیک به زمان خواب.
• اجتناب از استفاده از تکنولوژی (مانند تلفن‌همراه یا تبلت) قبل از خواب.
• تکنیک‌های ترمیم خواب (Sleep Restriction):

این تکنیک مرتبط با بهبود کیفیت خواب و کاهش بیداری‌های ناخواسته در طول شب است. با محدود کردن زمانی که در تخت می‌مانید و بیدار می‌مانید، خواب عمیق‌تری تجربه می‌کنید.

ترکیب درمانی رفتاری (Cognitive-Behavioral Therapy – CBT)

در این روش، اصول تغییر رفتار و تفکر اعمال می‌شود تا الگوهای غیرمطلوب خوابی بهبود یابند. این شامل تکنیک‌های متنوعی نظیر آموزش ترکیب‌های ترمیم خواب، تمرین‌های تفکر مثبت و مهارت‌های مدیریت استرس می‌شود.

• داروها

در مواردی که پاراسومنیا به عوامل زیادی مانند استرس یا اضطراب برمی‌گردد، پزشک ممکن است داروهای ضداضطراب یا داروهای دیگر را تجویز کند. انتخاب دارو و مصرف آن باید توسط پزشک انجام شود.

پزشکی تغییریافته (Scheduled Awakening)

در این روش، فرد در موقعیتی که احتمال انجام فعالیت‌های پاراسومنیایی دارد، از خواب بیدار می‌شود. این می‌تواند دوره‌های تغییریافته از خواب باشد تا عملکرد فیزیکی انجام نشود.